Boekovina of het land van beuken – “Buchenland” in het Duits – ligt in Noord-Oost Roemenië. Het ligt in het deel van Roemenië dat wel Moldavië wordt genoemd, niet te verwarren met de Republiek Moldavië. Boekovina zou ik zeggen, is niet alleen het land van beuken, maar ook van dennen, pijnbomen, vuurbomen en buitengewone kloosters. Bijzonder zijn ze niet alleen in Roemenië, waar men overal allerlei kerken ziet: groot en klein, oud en nieuw, mooi en minder mooi. Ze zijn uniek in de wereld, omdat de buitenmuren beschilderd zijn.
Sucevița, oosterse muur, Het gebed van alle heiligen (of de grote Deësis), 1596
Er wordt wel beweerd dat de reden daarvoor is dat de kerk niet ruim genoeg was voor alle kerkgangers die toestroomden. Degenen die buiten waren gebleven konden zodoende toch genieten van de bijbelse verhalen op de buitenmuren. Er zijn veel andere kleine kerkjes ter wereld met schilderingen op het exterieur, maar geen enkel is beschilderd op de gehele buitenmuur. Waarom zou men de moeite hebben genomen om buitenmuren te beschilderen? Uit esthetisch opzicht?
Vroeger werd niets gedaan zonder dat daar een diepere betekenis achter schuil ging. Ook de versiering van kleren of huizen, fonteinen en paaseieren in Boekovina heeft een bepaalde symbolische betekenis. Daarom denk ik dat de reden om een kerk niet alleen van binnen maar ook aan de buitenkant met prachtige religieuze taferelen te bedekken een andere was dan het veronderstelde ruimtegebrek voor kerkgangers. Misschien wilde de bedenker van dit concept- de architect, stichter of ikonenschilder- de schoonheid van de kunst aan de buitenwereld laten zien.
Of wilde hij de hemelse liturgie, vertoond in zeven registers van serafijnen, cherubijnen, engelen, profeten en heiligen, zoals afgebeeld op de muur van het klooster in Sucevița samen met de natuur vieren? Wilde hij het prachtige werk van de mens laten zien aan de hemel vol met vogels en aan de aarde, bekleed met allerlei bloemen en aan de mens die de aarde bewoont?! Samen een symfonie van kleuren aan de Schepper opdragen? Hemel en aarde, dieren en planten, mens en God. Een triomfantelijk kruis. De beschilderde buitenmuren van Boekovina zijn een kreet van vreugde aan de hele wereld en wel in twee talen, twee stijlen: Byzantijns en Gotisch. Oriënt en Occident.
Of wilde hij zeggen dat God niet alleen binnen is te vinden, maar ook buiten? Het is weer de ontmoeting van twee tegenstellingen: binnen en buiten. Een kruis als symbool van unificatie.
Sucevița, zuidelijke muur, Scene van de Akathitos van de Blije Boodschap, 1596
We schilderen ikonen met onze ziel. Het werk van een ikonenschilder is wederkerig. We schilderen de ikonen en na jaren beseffen we dat al die ikonen ons hebben geschilderd. Met iedere ikoon klimmen we een trede hoger naar de hemel, zoals in de scène van ‘De Ladder van de Deugden’ van Sucevița.
Ikoon Blijde Boodschap, Marieta Rotariu, 2015
Wat wilden de grote meesters van vroeger zeggen? Dat de innerlijke schoonheid zich naar buiten heeft vertoont? Of dat heiligheid zich niet alleen tussen de muren van een kerk bevindt, maar ook daarbuiten?! Heiligheid is onbegrensd. Einder bestaat niet. De voorchristelijke Griekse filosofen afgebeeld in het klooster in Moldovita wisten dat al.
Tegenwoordig is Voroneț exponent van het geestelijk verval van een tijdperk. De heiligen geschilderd op de muur worden weerspiegeld in het luxe thermopane van de nieuwe huizen van de nonnen, die gebouwd zijn in de tuin van het UNESCO monument. De prachtige gepatineerde kleuren van de fresco’s in competitie met de gloednieuwe gebouwen. Een pijnlijk contrast voor oog en hart.
Voronet: blauwe steen op de blauwe hemel. Suceviț: een groen boek in de groene weide. Humor: een rode glimlach tussen de rozen. Moldovita: donkerblauwe glinstering van Moldova rivier.
Dit is het Boekovina van mijn kindertijd.
Door Mariëta Kohlmann-Rotariu