In september 2015 heeft Anton Schipper een reis geleid naar Armenië. Hoewel de Armeens Apostolische Kerk niet direct behoort tot de Byzantijnse en Orthodoxe wereld, is de Byzantijnse beschaving mede bepalend geweest voor de ontwikkeling en oriëntatie van de eigen Armeense traditie. Hier volgt een verslag in zijn rubriek ‘Verzegeld’.
Tijdens die reis brachten we ook een bezoek aan het manuscriptenmuseum Matenadaran in Yerevan. Het omvat een van de oudste en rijkste handschriftencollecties in de wereld. De collectie gaat terug tot het begin van de vijfde eeuw na Christus, toen
de Armeense monnik Mesrop Mashtots in 405 het Armeense alfabet ontwikkelde dat de basis werd voor de in Armenië gesproken talen. Er bestond een grote behoefte om de bijbel in de eigen spreektaal te kunnen lezen. Voor het museum staat een groot beeld van Mesrop. De collectie bestaat uit ongeveer 17.000 manuscripten die over bijna alle aspecten van de oude Armeense cultuur en wetenschappen gaan. In prachtige kleuren geïllustreerde handschriften van bijbels, evangeliën maar ook over liturgische gebruiken, geschiedenis, geografie, rechten geneeskunde en astronomie. Dit keer wil ik met postzegels graag daarover in Eikonikon wat laten zien.
Een hoogtepunt in de Armeense literatuur is het ‘Boek der Klaagzangen’ van Grigor van Narek (950-1002) (zie foto hierboven). Een boek vol mystieke poëzie met 95 gedichten/gebeden die alle beginnen met “Woorden tot God vanuit de diepten van het hart”. De lezer wordt uitgenodigd zich, in gebed en contemplatie, door de taal van het gedicht te openen voor een ontmoeting met God. Naast de Armeense bijbel was dit boek heel populair in die tijd onder de bevolking. Op deze miniatuur in een handschrift uit 1173 zien we de theoloog en mysticus Grigor, schrijvend aan zijn boek.
Deze schitterende ‘Annunciatie’ komt uit een evangeliehandschrift (ca.1280) en beslaat een hele pagina. Het is vervaardigd door een leerling van de bekendste schilder uit die tijd, T’oros Roslin, die werkzaam was in Cilicië, het huidige zuidoost Turkije. In de 13e eeuw was daar een Armeens koninkrijk gevestigd waar de Armeense cultuur tot grote bloei kwam. In zijn compositie en kleurgebruik baseerde deze miniaturist zich op oude Byzan- tijnse voorbeelden maar met meer expressieve gebaren en minder eenvormige gezichten. De kleuren rood, blauw en goud zijn typerend voor deze stijl.
Deze miniatuur uit het Evangelie van Vostan of Vaspurakan (1391) beslaat twee bladzijden en is sterk geïnspireerd op de volkskunst met aansprekende beelden in vrolijke kleuren. Links komen de drie wijzen uit het oosten.
Ze zijn van hun paarden afgestegen. Rechts heet Jozef hen met open armen welkom in de grot waar Maria nog in het kraambed ligt. Onderaan een herder met twee schaapjes die als kwispelende hondjes met een groen takje in de bek naar de koningen toelopen en bovenaan engelen in aanbidding.
Door: Anton Schipper
(wordt vervolgd)