Herman Steendam
40 jaar geleden leerde Mirjam Steenbergen ikoonschilderen bij pater Robert de Caluwé in Finland. Deze pater was een van de eerste hedendaagse ikoonschilders in Nederland, die cursussen ikoonschilderen organiseerde. Uit zijn schilderskring Vera Eikon is het blad Eikonikon voortgekomen.
Familie vriendschap
Vlak voor de Tweede Wereldoorlog studeerden twee jonge Zuid-Nederlandse mannen in Rome. De jonge priester en het taaltalent Robert de Caluwé (1913-2005) uit Sas van Gent studeerde aan het Russicum en was voorbestemd om later naar Rusland te gaan. Niel Steenbergen (1911-1997) uit het gelijknamige Steenbergen had in 1938 de staatsprijs Prix de Rome voor vrije beeldhouwkunst gewonnen en studeerde met een staatstoelage verder in Rome. Het gemeenschappelijke studieverblijf in Rome was het begin van een levenslange vriendschap. Bij het jaarlijkse familiebezoek aan Zeeuws Vlaanderen kwam Robert altijd langs bij zijn vriend Niel in Oosterhout. Voor de kinderen van Niel had oom Rob altijd mooie verhalen van wat hij allemaal beleefde in Finland.
Ikonen schilderen voor de kost
Voor Robert de Caluwé liep het leven anders dan hij dacht in Rome. De oorlog kwam en het plan om naar Rusland te gaan, ging niet door. De kerk had een andere lotsbestemming voor hem in petto: de kleine rooms-katholieke gemeenschap in Zuid Finland onder zijn hoede nemen. Na tal van zware jaren stichtte hij uiteindelijk in Myllyjärvi (Fins voor Molenmeer) – even ten noorden van Helsinki – een oecumenisch centrum waar jong en oud opgevangen werd, maar waar wel moest worden mee gewerkt voor de kost. Een van de dingen die voor de kost gedaan werd, was het schilderen van ikonen, waar Robert de Caluwé in Rome al voorzichtig mee was begonnen. Zijn grootste werk en gelijktijdig meesterwerk was uiteindelijk het schilderen van een hele ikonostase in het kerkje bij zijn oecumenisch centrum. Zijn vriend Niel maakte voor de deur van zijn kerk een reliëf met zes apostelen.
Mirjam een jaar in opleiding
De jongste dochter van Niel Steenbergen, Mirjam, had na alle spannende verhalen wel zin om een jaar bij oom Rob in de leer te gaan. Achttien jaar jong ging ze in 1971 naar het verre Finland om daar mee te helpen in het centrum en daar ook ikonen te leren schilderen. Uiteindelijk leerde ze op haar beurt haar moeder Else Steenbergen-Potjer (1922-2012) ikonen schilderen. Else heeft daarna, in de jaren zeventig en tachtig van de vorige eeuw, samen met Robert de Caluwé en Mona Winter veel ikoonschildercursussen in onder meer centrum Bovendonk in Hoeven gegeven. Die schilderskring had de naam Vera Eikon en gaf een mededelingenblad uit, ook onder de naam Vera Eikon. Maar het blad kreeg ook steeds meer lezers buiten de kring van de eigen ikoonschilders en toen is het blad ruim 25 jaar geleden zelfstandig doorgegaan en omgedoopt naar Eikonikon.
Na 40 jaar een keer terug
Mirjam terug in Finland
Bij Mirjam had intussen de tijd niet stil gestaan. Ze is getrouwd, heeft vijf kinderen opgevoed en is artistiek met schilderen en beeldhouwen een andere weg ingeslagen dan alleen het ikoonschilderen. Maar na dertig jaar doek, olieverf en boetseren kwam er toch nog het verzoek van de pastor van het ziekenhuis in Almere om voor het stiltecentrum een Maria-ikoon te schilderen. (afb. 1) En na al die tijd bleek ze het nog niet verleerd te zijn. Na al die tijd kriebelde het ook om nog eens terug te gaan naar Finland om te kijken wat er van het centrum, dus Robert de Caluwé’s nalatenschap, geworden was.
Eindelijk terug naar Finland
In juni 2013 werd een autorondreis in Zuid Finland geboekt met als nostalgisch hoofddoel en hoogtepunt natuurlijk Myllyjärvi. Omdat deze plek tussen het vliegveld en Helsinki ligt waren we (Mirjam en haar man, penningmeester sinds de oprichting van Eikonikon en schrijver van dit artikel) een uur na aankomst al bij ons reisdoel: het oecumenisch centrum Myllyjärvi. Op internet hadden we al foto’s gezien van een leeg, wat vervallen gebouw met een groot hek eromheen en we vreesden dus het ergste, maar dat viel gelukkig reuze mee. Het hoofdgebouw was recent helemaal verbouwd en er zit nu een seminarie in voor buitenlandse priesterstudenten. (afb. 2) Een alleraardigste Pedro uit Spanje liet ons het huis en de kerk van binnen zien. De kerk was niet in gebruik en afgekeurd door het plaatselijke bouw- en woningtoezicht vanwege een schimmelige lucht. Wel was de hele ikonostase onveranderd en onbeschadigd nog aanwezig in de kerk en ook het werk van Niel Steenbergen aan de deuren was er nog en is er in de loop der tijd alleen maar mooier op geworden. (afb. 3, 4 en 5) Robert de Caluwé was nooit benauwd wat er zou gebeuren met zijn centrum na zijn dood. “Oh, dat komt wel goed”, zei hij dan meestal. We hebben deze pionier op het gebied hedendaags ikoonschilderen nog eer bewezen bij zijn graf in Turku. Hij heeft gelijk gekregen met zijn vertrouwen op een goede afloop: er is nu een bloeiend seminarie en er wordt aan gewerkt om ook de kerk binnenkort weer in gebruik te nemen.