Paul Brenninkmeijer
Ter gelegenheid van het honderdvijfentwintig jarig bestaan van de rooms-katholieke Sint Nicolaaskerk aan de Prins Hendrikkade te Amsterdam is een schitterend boek uitgegeven. In 168 bladzijden wordt met prachtige foto’s en met verhalen van de vele vrijwilligers die aan de kerk verbonden zijn een beeld gegeven van een vitale kerkgemeenschap, zoals de ondertitel van het boek luidt. Onlangs is de kerk tot basiliek verheven. De kerk is gebouwd in een neo-byzantijnse stijl. Iedereen die Amsterdam via het Centraal Station binnenkomt wordt getroffen door het karakteristieke silhouet van de kerk met zijn grote koepel en de twee torens. Onvoorstelbaar dat er ooit sprake was van sloop van dit mooie gebouw!
Nicolaaskerk Amsterdam
De huidige bloei van de kerk met zijn geloofsgemeenschap is dan ook niet vanzelfsprekend. In de zeventiger jaren was het kerkbezoek drastisch teruggelopen. Dat kwam ook door de slecht functionerende verwarming van de kerk, waardoor kerkgangers naar een warmere kerk elders uitweken. Ook verkeerde de koepel in een bouwvallige staat, de verlichting gaf lelijke slagschaduwen, de geluidsinstallatie functioneerde gebrekkig, vocht en lekkages bedreigden het gebouw. De kerk zou gesloten worden, zo was het plan.
Toch had de zogenaamde abdijliturgie in de kerk een aantrekkingskracht op enthousiaste parochianen. Zo ontstond er een nieuw elan. Vrijwilligers verrichtten herstelwerk, goten werden gedicht, kapotte luiken op de daken vervangen, en de aangetaste muurschilderingen werden hersteld. Met de steun van het Bisdom en met de financiële bijdragen van veel Amsterdammers werd in de jaren negentig een professionele restauratie mogelijk.
Zo is dit een warm huis geworden voor een gemeenschap van gelovigen die heel bewust (velen zijn op latere leeftijd katholiek geworden of heringetreden) hun geloof hier beleven, in een echt biddende liturgie. Deze wordt aangevuld met de meditatie-bijeenkomsten die elke maandag op de zolder van de pastorie worden gehouden. Er is tegelijk een grote gastvrijheid naar alle bezoekers van de kerk. De kerkgemeenschap telt vele nationaliteiten. Er heerst een grote verdraagzaamheid, niemand wordt buitengesloten. Er is aandacht voor diaconie en caritas: de zorg voor kwetsbare mensen in en rond de kerk. Bijzonder is dat de Sint Nicolaaskerk ook op weekdagen open is. Vrijwilligers geven er rondleidingen aan groepen bezoekers uit het hele land. Het boek eindigt met boeiende visies van vrijwilligers en van aan de kerk verbonden priesters en theologen, die ook naar de toekomst kijken. Welke opgaven worden aan de kerk gesteld, vandaag de dag?
Iconen in de kerk
Bij de invoering van de abdijliturgie werden ook ikonen geïntroduceerd om de eenheid tussen de christelijke kerken te benadrukken. Kees van Veen en Thom Breukel gingen erover schrijven in het nieuw door hen opgerichte blad Eikonikon. Van hieruit ontstond ook het ikonenschilderatelier, dat na enige tijd in de pastorie naast de kerk gevestigd werd.
Ricus Dullaert schrijft uitvoerig over ikonen in de Nicolaaskerk. Ricus is onder meer handelaar in ikonen en door bemiddeling van hem kregen enkele zeer fraaie ikonen een vaste plaats in de kerk. Voor de ikoon van de Heilige Nicolaas worden voortdurend lichtjes opgestoken. Hetzelfde gebeurt bij de Kazanskaja-ikoon, die vooral in trek is bij de Spaanssprekende gelovigen die in de kerk hun eigen diensten hebben. “Wij leven in een cultuur waarin beelden, symbolen en logo’s steeds belangrijker worden… en juist het sterke punt van het katholicisme en ook van de oosters-orthodoxe kerk is dat alle zintuigen in de liturgie worden aangesproken, dus niet alleen de ratio, zoals in calvinistische vieringen. En daar hoort ook de visuele ontroering bij die ikonen bij veel mensen weten te geven. Een blik op een ikoon kan soms meer met de ziel doen dan tien preken. Alleen al daardoor ben ik voorstander van het zichtbaar zijn van een ikoon die past bij het kerkelijk jaar op het altaar”, aldus Ricus Dullaert.
Hij wijst er ook op dat van de vele anderstaligen die deel uitmaken van de geloofsgemeenschap van de Nicolaas er zeker een aantal is dat de preek niet goed kan begrijpen. De ikoon op het altaar geeft dan houvast om bij te mediteren. Tot slot nog een mooie afsluitende zin van Ricus: “Ik ben er heilig van overtuigd dat ikonen in veel gevallen meer kunnen bewerken dan hele horden predikers, therapeuten, psychiaters en artsen, hoe eerbiedwaardig hun beroep ook is. Ik pleit dan ook voor ruimte en aandacht voor ikonen in de liturgie in onze Nicolaas. Graag wel ikonen, geschilderd volgens de oude beproefde tradities, en geen kitsch!”.
Nicolaas, Beeld van een kerkgemeenschap, ter gelegenheid van het 125-jarig bestaan van de St. Nicolaaskerk. Verkrijgbaar bij: Basiliek van de H. Nicolaas, Prins Hendrikkade 73, 1012 AD Amsterdam