Zr. Irene Kooijmans
Hoe kan een ikoon helpen bij het verdiepen van je geloof in God de Vader, de Zoon en de Heilige Geest?
Geloven is: in relatie staan met God
Hoe treedt een mens in relatie met een medemens? Door die ander aan te zien, naar die ander te luisteren, met die ander te spreken, en door middel van de aanraking. Zo gaat dit ook met God. Nu is het voor ons westerlingen soms nog wel te begrijpen dat we naar God kunnen luisteren en met Hem kunnen spreken. Maar naar Hem kijken, Hem aan te zien. dat kan niet, want van Hem is er geen beeld gemaakt, Hij zit ver boven, in de Hemel en is onzichtbaar voor onze ogen. Verder kun je Hem om dezelfde reden ook niet aanraken. En toch, de God van de Christenen heeft Zijn Zoon naar de wereld gezonden en deze heeft daar geleefd. Hij heeft de opdracht vervuld die Zijn Vader Hem had opgedragen. Hij heeft ons leven gedeeld, heeft zichzelf als losprijs voor ons gegeven, is gestorven en is na drie dagen opgestaan uit de dood. Zo heeft Hij ons verlossing gebracht. Een vrije toegang tot het paradijs. Dus de Zoon van God, Jezus de Christus, is zichtbaar geweest op aarde. En zijn tijdgenoten hebben Zijn gelaat, Zijn beeld, ‘vastgelegd’, zij het niet ‘direct’ in ‘gesneden of geschilderd’ beeld en het is overgeleverd de eeuwen door. Dit beeld treft men aan op de ikonen, het oerbeeld van Jezus van Nazareth.
De orthodoxe christenen geloven dat de Christus op de ikoon aanwezig is in de ruimte waar hij hangt. Dus is Hij aanspreekbaar. Wanneer je voor een Christusikoon staat, sta je voor Christus zelf. In een museum is dat wat moeilijk te voelen, er is muziek, er zijn mensen, er is van alles wat je meer bezig houdt dan de diepe werkelijkheid waarmee je oog in oog staat. Daarom is het goed een Christusikoon in je huis te hebben hangen waar je naar kunt kijken, waarmee je kunt praten, en die je kunt aanraken. Want zo is de ikoon de weg om tot een diepere relatie met Christus te komen, kijk naar Hem, raak vertrouwd met het geschilderde beeld, raak Hem aan. Hij kijkt naar jou, Hij ziet jou, en Hij ziet je niet zomaar, Hij kijkt naar binnenin jou en ziet jouw werkelijke zelf. En hoe kijkt Hij daarnaar? Met barmhartigheid en mededogen. Zijn barmhartigheid treedt binnen in je ziel. Iedere mens die geboren wordt, draagt het beeld van God mee in zijn/haar ziel. God is dagelijks bezig contact te maken met dit oerbeeld van Zichzelf in de mens. Wanneer wij ons openstellen voor de werking van Gods liefde in ons, dan openen wij de deuren van onze ziel en kan Hij rustig binnen wandelen, contact maken met Zijn eigen beeld en het activeren, zodat ons leven de glans krijgt van Zijn leven.
Het kijken naar Christus op de ikoon
De ogen zijn van groot belang bij het bidden. In eerste instantie gaan we er vanuit dat de ogen gesloten zijn als we tot God bidden. Het is een hulp bij de concentratie, we zien niet wat er om ons heen gebeurt en we komen gemakkelijker tot onszelf, de aandacht moet naar binnen getrokken worden. Maar soms worden we ons juist door onze gesloten ogen bewust van de chaos in onze gedachten. Wanneer we willen bidden tot God of Christus is de Christusikoon een goede blikvanger. Kijkend bidden met en tot de Christus op de ikoon. Kijken wordt bidden, je wordt in het gelaat getrokken, in de liefde die naar jou kijkt. Zijn kijken kan iets losmaken in jou, als je Hem toelaat in jou te kijken kan het zijn dat Hij je raakt in je zwakte of Hij stoot door tot in je kern, daar waar Hij samenvalt met je diepste verlangen. In alle drie de gevallen zul je een diepe beroering ervaren en je bewust worden dat er een antwoord van je gevraagd wordt. Een antwoord kun je alleen geven, wanneer je de vraag hebt gehoord. De vraag luidt: “Mag Ik jou genezen?” Hier is er een moment waar er voor de wil een taak is weggelegd: wil jouw wil samenvallen met Christus’ wil? Christus verlangt ernaar jou te genezen, jou te redden. Hij verlangt jouw kleinheid, zwakte, schaduwkanten, in Zijn barmhartigheid op te tillen met Zijn kruis als hefboom. Zo maakt Hij de weg vrij voor Zijn Liefde die Hij in jouw ziel wil planten. Zo ontstaat er genezing en verrijzenis. Christus heeft Zijn leven gegeven aan het kruis voor jou. Daar op dat kruis heeft Hij jouw pijn doorleefd, je onmacht gedragen. Dit alles kun je zien en ervaren op de kruisigingsikoon en op de ikoon van de kruisafname. Kijk eens goed wat een sereniteit en overgave daaruit spreken, alles omwille van ons mensen. En door de dood heen trekt Hij ons mee naar een opstandingsleven, zoals we kunnen zien op de ikoon van de nederdaling ter helle.
Het spreken tot Christus
In de ontwikkeling van je persoonlijke relatie met Christus ga je vanzelf tot Hem spreken. Na het kijken naar Hem op de ikoon, komt het spreken met Hem. Dit is voor ons westerlingen misschien weer een drempel: ‘praten tegen een plaatje….’, maar pas op want de ikoon is géén plaatje, het is Christus Zelf. Zo dichtbij. Zoals je met een vriend spreekt, zo ga je spreken met Christus. En omdat Hij je aankijkt, wordt het mogelijk dat je ervaart gehoord te worden door Hem. Ook hier heeft de wil een grote macht. Kun jij je wil richten op Hem of vindt de wil het maar nonsens. Het kost misschien wel een stuk schaamte of andere moeite. Niets krijg je zomaar in je schoot geworpen, alles heeft een leertraject, een oefening (ascese) en geduld nodig. Heb je jezelf overwonnen en heb je leren kijken naar en spreken met Christus op de ikoon, dan ga je over tot het ervaren. Je hebt je overgegeven aan, je afhankelijk gemaakt van Zijn barmhartigheid? Wees dan opmerkzaam in je dagelijkse beslommeringen. Je hebt hulp gevraagd bij bepaalde gebeurtenissen die dag, vertrouw dan Zijn leiding. Luister naar binnen, concentreer je op je ziel. Want niet alleen in de stilte van de kerk of de natuur is Hij, ook midden in de drukte van je werk en het relationele verkeer. Dit omdat Hij niet alleen buiten je is, maar ook binnenin je.
Christus neemt verblijf in de ziel
Word je bewust van de activiteiten in je ziel. Wil je Christus laten wonen in jouw ziel, vraag Hem daar Zijn intrek te nemen, en op een dag merk je Hem daar op. Als Hij eenmaal mocht binnenkomen, dan weet je ook direct hoe dat aanvoelt. Het binnen stappen van Christus in de ziel brengt een moment van een tedere stroom, een beweging, teweeg. Het komt en het gaat. Wat blijft is een dieper verlangen naar Hem. Dit is belangrijk. Christus is binnen geweest, Hij heeft zich laten kennen aan de ziel en Hij heeft Zijn plaats geopend, het diepste diep in jou heeft Hij geopend en uit deze afgrond stijgt nu een welriekend verlangen naar Hem. Dit is een belangrijk moment, op dit verlangen moet je telkens opnieuw je concentreren. Oefen je om dit verlangen te zoeken, te vinden en te proeven. Het verlangen doet je hart smeken naar Hem, dat Hij je wil bezoeken. Je wordt een smekeling, een bedelaar om Hem. Eerst bedel je om het gevoel, de intensiteit van de beweging die Hij in je teweegbracht. Met spanning wacht je op Hem, Hij blijft zichzelf, Hij blijft de Koning, Hij regeert, Hij houdt de regie. Maar Hij neemt je altijd serieus en zal geen spel met je spelen. Hij komt terug, soms heel onverwacht op een moment dat je niet verwacht. Midden tussen de pannen, zegt Teresa van Avila en ja, dat kan heel goed. Als je jezelf getraind hebt Zijn binnenkomen te kunnen onderscheiden in de bewegingen van je ziel, dan ben je in staat Hem in de bedrijvigheid van de keuken, in een vergadering, aan te voelen. Dan mag je daar niet aan voorbijgaan, je moet Hem antwoorden. Keer naar je ziel en groet Hem en geef Hem Zijn liefdesbeweging terug, dat is jouw liefdesgebaar. Want wat kun je Hem geven dan alleen wat je van Hem krijgt? En wat je krijgt is veel, zelfs je eigen leven. Zo gaat het: ontvangen en teruggeven
De ikoon aanraken
Ben je thuis ga dan naar je ikoon en groet Hem, spreek uit wat je ervaart, raak de ikoon aan met je hand, of leg je hoofd op de ikoon. Blijf zo even bij Hem, in deze intimiteit. Hier is de ikoon met Maria Magdalena van toepassing, “Houd mij niet vast”, we moeten verder, het leven vraagt onze aandacht, onze actie.
In de orthodoxe traditie is het de gewoonte dat de ikoon, en daarmee de afgebeelde persoon mag worden aangeraakt. Onder het bidden raakt men de ikoon aan met de hand, men legt het voorhoofd op de ikoon of men kust de ikoon. Het zijn diep menselijke uitingen van aanhankelijkheid, liefde en troost zoeken. De Christus, de Moeder Gods wordt aangeraakt, wordt gekust. Wanneer we dit gebaar intens beleven mogen we er van uitgaan dat we werkelijk Christus als persoon kussen. Dat geeft dat de afstand tussen Hem en ons kleiner wordt, er ontstaat een vorm van intimiteit. Wanneer we deze intimiteit serieus nemen en het niet als sentimentaliteit gaan benaderen dan is dit een zuivere uiting die ons doet groeien in onze relatie met Hem. Al ons handelen wordt nu gevoed door het leven van Christus in ons. We zijn veranderd, we zijn voortaan samen.