Marian van Delft en Larisa Lindeboom
De Bulgaarse ikoonschilderkunst kent een rijke geschiedenis en is honderden jaren geleden ontstaan toen bekende en onbekende meesters niet alleen met talent, maar ook met hart en ziel ikonen begonnen te schilderen. Door hun innerlijke kracht en diepe geloof in God hebben zij deze kunst tot grote bloei gebracht. Tijdens de 500 jarige overheersing door de Ottomanen (eind 14de eeuw-1878) speelde de ikoonschilderkunst een grote rol in het behoud van het christendom in Bulgarije. Vandaag de dag is de ikoonschilderkunst nog steeds springlevend in Bulgarije. Ze geniet veel aanzien en bewondering.
Het kleurrijke stadje Tryavna is in de 15de eeuw gesticht en bereikte rond de 18de eeuw een grote welvaart. Dit was te danken aan het vakmanschap van de locale goudsmeden, houtbewerkers en ikoonschilders. Midden in het stadscentrum staat een mooie klokkentoren. Elke avond om 22.00 uur klinkt daar een prachtig lied, de hymne van twee geliefden.
Behalve de klokkentoren, zijn er nog veel meer bezienswaardigheden in Tryavna. We nemen u mee naar de kerk van de H. aartsengel Michaël uit de 12e eeuw met prachtige fresco’s en een indrukwekkende iconostase. Onder hetzelfde dak is tevens een klein ikonenmuseum gevestigd. Boven de ingang van de kerk is een fresco van de H. aartsengel Michaël te zien. Het is een voorstelling van de ‘bevrijding’ van de ziel na het sterven van het lichaam. Aan de haren trekt de engel de ziel, afgebeeld als klein mensje, omhoog.
Bij binnenkomst van de kerk slaan we een kruis, zoals dat in Bulgarije wordt gedaan: duim, wijs- en middelvinger raken elkaar bij het bekruisen. Het is er schemerig en als je ogen aan het schemer gewend raken zie je de prachtige oude iconostase, waar onder andere de moeder Gods je vol mysterie aankijkt.
Het is wel even wennen dat in bijna alle kerken en kloosters een klein winkeltje te vinden is, waar kaarten, boekjes, kaarsen, ikonen en nog wat meer snuisterijen te koop zijn. Deze winkeltjes waren vroeger alleen een verkooppunt voor de kaarsjes, want Bulgaren kwamen en komen voornamelijk naar de kerk om een kaarsje te branden. Langzamerhand is dat uitgebreid met ikonen, boeken en dergelijke. Als je niet mag fotograferen is er vaak een kleine brochure te koop, of: er staat te lezen dat tegen betaling van tussen de 5 en 10 lev (ong. Eu 2,50- 5 euro) gefotografeerd mag worden. Zo helpt de toerist mee aan het onderhoud van de kerken en kloosters.
Er is nog steeds een school voor ikoonschilders in Triavna, maar deze was tijdens ons verblijf helaas gesloten vanwege de vakantie. In plaats daarvan bezochten we het ikonenmuseum, waar we kennis konden maken met de ‘School van Tryavna’ waar tussen de 17e en 18e eeuw ruim 200 ikoonschilders werden opgeleid van wie vele ‘Zografi’- ikonenschilders uit de bekende families Vitanov en Zahariev. Lange tijd werd de kennis van vader op zoon overgedragen, een traditie, waarvan in dit museum een schat aan ikonen te bewonderen is. Er mag, mits zonder flits, gefotografeerd worden. Er is veel te zien over de geschiedenis van ikonen, maar ook over de vervaardiging van ikonen. Er is zelfs een klein ‘authentiek’ atelier ingericht, met materialen, voortekeningen en pigmenten.
We krijgen uitleg van de gids en conservator van het museum. Ze is theologe en heeft een boek geschreven over de ikonen in het museum. Helaas alleen in het Bulgaars… maar gelukkig is een klein boekje met veel foto’s ook te verkrijgen en dan is de taal minder van belang. Tijdens het vertellen raakt ze de ikonen liefdevol aan. We verbazen ons er over, zo gewend als we zijn dat we overal van af moeten blijven. Veel ikonen blijken smakelijke hapjes te zijn of zijn dat geweest voor houtwormen. Er zijn donkere gaatjes in de meeste ikonen te zien. Het haalt niets weg van de schoonheid en de puurheid van deze ikonen. Bulgaarse ikonen hebben iets heel eigens, ze zijn kleurrijk, hebben vaak een blauwe of turqoise achtergrond i.p.v. goud en de moeder Gods zie je regelmatig met een glimlach… Het hart van de ikoonschilder en ikoonliefhebber wordt hier werkelijk ten diepste geraakt.
Een aardige bezienswaardigheid in Tryavna is de Shkoloto: een museum-schooltje, waar je nog kunt zien hoe de kinderen vroeger het Cyrillisch schrift leerden. Het kerkslavisch is ontwikkeld door Cyrillus en Methodius. U vindt deze oud- Bulgaarse taal terug in de opschriften van ikonen. Deze twee heiligen hebben hun feestdag op 24 mei en ze worden zeer vereerd in Bulgarije. Kinderen brengen op deze feestdag bloemen naar hun (vroegere) juf omdat zij het schrijven heeft doorgegeven. Als de leraar of lerares is overleden worden er bloemen naar het graf gebracht. De ikonen waarop de Heiligen Cyrillus en Methodius zijn afgebeeld kom je vaak tegen.
Dan is er nog een museum voor houtsnijkunst in Tryavna, waar een schat aan houtsnijwerk te zien is, onder andere mooie Koningsdeuren en lijsten waarin ikonen zijn verwerkt. Voor een klein stadje als dit zijn er veel dingen die de moeite van het bekijken waard zijn, zoals de mooie huizen, de leuke straatjes en de kleine winkeltjes waar we kunstenaars aan het werk kunnen zien. Van edelsmid, tot ikoonschilder en keramist kom je er tegen om er maar een paar te noemen. Bulgarije is een prachtig land met veel ongerepte natuur, indrukwekkende gebergten en mooie kerken en kloosters.