Hans van Os
Te koop: fraaie achttiende eeuwse Kazanskaja’s, van €4200,- voor €2750,-. Slechts enkele exemplaren voorradig. Foto’s op aanvraag, gaarne retour. De kans is heel klein dat u dit type advertenties in uw favoriete dagblad tegenkomt. Maar u hoeft natuurlijk niet te wachten op zo’n uitzonderlijk aanbod om toch in het bezit te komen van een oude ikoon.
Dikwijls heb ik me afgevraagd waar ze vandaan komen, die ikonen die je bij gerespecteerde kunsthandels of speciaalzaken kunt aanschaffen. Zijn ze afkomstig van een veiling, van een failliet gegane ikonenhandel, van een armetierige Rus of van een bezoek aan de Balkan? En nog vaker, zo had ik wel willen weten, wat men voor zijn of haar favoriete ikoon heeft betaald. Een speurtocht langs nogal wat Nederlandse winkels toont grote verschillen in hun aanbiedingsprijs. Anders dan in Oosterse landen is het in ons land weinig gebruikelijk om bij de aankoop af te dingen; hooguit mag je van een gespreide betaling spreken als het om een duur object gaat.
W
ilt u weten (als een soort ijking) wat ik voor enkele, nogal simpele, ikonen heb moeten betalen? Vooruit dan maar. Eén van m’n eerste Moeder Godsikonen zag ik in de etalage van een in Amsterdam gevestigde ‘religieuze’ winkel. Ik mag de naam noemen want de zaak heeft sinds jaren al weer een andere eigenaar. Het was, vele Amsterdammers wel bekend, Van Paridon. De ikoon is geschilderd door professor Bogunovic en afkomstig uit Zagreb. Ze vroegen er vierhonderdvijftig gulden voor. Als premie kreeg ik er een originele pentekening van dezelfde kunstenaar bij. Die hebben we nooit opgehangen omdat hij hevig pikant was. Min of meer twee uitersten, alsof Appel zich aan fijnschilderen had gewaagd. Voor honderd piek meer dan het dubbele bedrag mocht ik me ontfermen over een feestikoon met talrijke scenes en als centraal thema de hellegang en wederopstanding. Ik noem de zaak niet, omdat hij – zij het op een ander adres – nog altijd bestaat en ik de eigenaar – zij het op afstand – goed ken.
Enkele maanden geleden was ik met mijn vrouw in Den Bosch. We vonden er een feestelijk aandoende winkel met kruisen, beelden en tal van ikonen. Weliswaar (maar wat doet het er toe) de meeste van Griekse oorsprong, maar in de etalage stond een drietal Russen. Eén ervan was een maandikoon, zeer fraai. De eigenaresse wilde me wel vertellen wat ze ervoor vroeg. “Een boel geld mijnheer, hij moet bijna drieduizend euro kosten.” Misschien wat te veel voor een minitieuze Stroganoff, want een vijftal jaren geleden werd een nagenoeg dezelfde ikoon op een veiling afgehamerd voor negenhonderd Euro. Voor de vraagprijs van de maandikoon hadden mijn vrouw en ik voor een periode van vier jaar elke dag van een Bossche bol hebben kunnen genieten. 
Hoewel, een lichaam dat op slagroom loopt, haalt die vier jaar niet… Om de kwaliteit van mijn aankopen wat op te voeren: óók nog in het guldentijdperk (1991), kocht ik in een tweede-wereld winkel in Amsterdam een geboorte- ikoon, zéér eigentijds. De lak was, om zo te zeggen, nog warm. Ik mocht hem hebben voor achthonderd gulden. Later zag ik in een Russische krant een reportage over de kunstenaar die als een begenadigd artiest werd beschreven. Dat doet je dan weer goed…
Het lijkt bij het verzamelen van ikonen al net te gaan als bij postzegels of lakdozen. In het begin telt de hoeveelheid. Pas veel later ga je ze controleren op kwaliteit. Je bent ouder en met veel vallen en opstaan dènk je dat je wat wijzer bent geworden. Ikonen verzamelen: een kwestie van pure hebzucht, van een diepgewortelde liefde, voor het bereiken van een uiteindelijk doel (anderen rijden toch ook in een Bentley?), of van een gezonde investering? Was de aankoop verantwoord? Sta er niet bij stil, zoals een goede collega van mij die – veel te jong – overleed en pas kort voor zijn ziekte zich openbaarde, gretig aan het kopen van ikonen sloeg in Slovenië en Londen. Hij had er drie verzameld. “Weet je,” zei hij, “als ik ‘s avonds aan het lezen ben en ik kijk bij het omslaan van een bladzij even naar mijn Maria-ikoon, krijg ik een gevoel van grote vrede en heb ik geen angst meer voor wat me te wachten staat.” Ikonen als opium van het volk…
Toch maar, tot slot, even op de commerciële toer: wat ‘doen’ ikonen in de volgende decennia? Worden ze duurder of volgen ze de lijn van eigentijdse romans van Vestdijk of De Hartogh, die aan de straatstenen niet meer kwijt te raken zijn? Het is zoals u weet, erg moeilijk je aan een voorspelling te wagen, zeker als het de toekomst betreft. Op het kopen van ikonen in het buitenland zal ik in een volgend nummer ingaan. Met Knebels favoriete uitspraak: Deo Volente.