Joost Heutink
Engelen zijn fascinerende en mysterieuze wezens, die veelvuldig op ikonen worden afgebeeld. Bij de meest uiteenlopende thema’s zijn ze aanwezig, soms prominent, maar vaak ook onopvallend en op de achtergrond.
Op de tentoonstelling ‘Hemelse Helpers, Engelen op Ikonen’ is de hele engelenhiërarchie vertegenwoordigd. Ongeveer honderd ikonen over dit thema, uit binnen- en buitenland, zijn in het museum bijeengebracht. Zij zijn in bruikleen gegeven door privéverzamelaars, door galerieën en door het Ikonenmuseum In Recklinghausen. Het merendeel van de stukken is geschilderd op houten panelen. Een klein deel van de bruiklenen bestaat uit bronzen ikonen. Van 19 november 2008 tot en met 30 mei 2009 zijn ze te gast in het Ikonenmuseum Kampen.
De bezoeker ontmoet engelen in talloze gedaanten. Aartsengelen en beschermengelen hangen naast cherubijnen en serafijnen, engelen in een liturgisch gewaad naast engelen in een militair tenue. Ook ‘verhalende’ ikonen waarop engelen een belangrijke rol spelen, zijn op de tentoonstelling te zien. De tentoonstelling is thematisch ingericht.
De oudste stukken dateren uit de zestiende eeuw. Er zitten topstukken bij die nooit eerder aan het publiek getoond zijn. Zo laat één van de meesterwerken in deze expositie de aartsengel Michaël met vita zien. De vita toont scènes waarbij Michaël betrokken is bij goddelijke interventies. Sommige ikonen worden slechts eenmalig uitgeleend en gaan na deze expositie weer terug naar de besloten omgeving van hun eigenaren. De meeste stukken komen oorspronkelijk uit Rusland, enkele uit Griekenland.
Nog meer vleugels!
Op de dag van opening van de tentoonstelling (19 november 2008) werd in het Ikonenmuseum Kampen ook een nieuwe vleugel in gebruik genomen. Al vanaf de opening van het museum in december 2005 kampte het Ikonenmuseum Kampen met ruimtegebrek. Er was nauwelijks ruimte om groepen te ontvangen, de koffieruimte was van meet af aan te klein en dienstruimtes ontbraken. Achter het museum ligt de zogenaande ‘Timmertoren’. Met de verbouwing hiervan krijgt het museum de beschikking over een geheel nieuwe vleugel. Op de begane grond is een grote ruimte gerealiseerd voor het ontvangen van groepen en het houden van lezingen. Op de bovenverdieping kunnen in de toekomst kleine exposities worden gehouden en de zolderverdieping wordt gereed gemaakt voor kantoor-, archief- en bibliotheekruimtes. De Timmertoren en het museumgebouw worden met elkaar verbonden door een atrium van staal en gehard Zwitsers glas. In het atrium wordt het museumcafé ondergebracht.
U bent dus van harte welkom in Ikonenmuseum Kampen, Buiten Nieuwstraat 2, 8261 AV Kampen telefoon: 038 – 3858483, web: www.ikonenmuseumkampen.nl
Een kleine impressie van de tentoongestelde ikonen
Seraf
Rusland, 19de eeuw, particulier bezit
Deze seraf maakte waarschijnlijk deel uit van de ornamenten van een ikonostasewand in een kerk.
De vrienden van Daniël in de vurige oven
Rusland, 18de eeuw, 30½ x 26 cm, particulier bezit
Drie vrienden van Daniël weigerden te knielen voor een gouden beeld dat door koning Nebukadnessar was opgericht. Zij werden hierop in een brandende oven geworpen. Het vuur kreeg echter geen vat op hen. In de ikonografie van de oosters-orthodoxe kerk wordt een engel achter de drie vrienden afgebeeld. Hij houdt zijn mantel en zijn vleugels beschermend boven de drie jongemannen. De engel wordt vaak geïdentificeerd als de aartsengel Michaël.
De aartsengel Gabriël
Karelië, 17de eeuw, 80 x 42½ cm, particulier bezit
Deze ikoon van de aartsengel Gabriël is zeer waarschijnlijk afkomstig uit een Deësisgroep van een ikonostasewand. De wijze waarop de aartsengel is afgebeeld, is zeer ongebruikelijk, zo niet uiterst vreemd. De engel is niet alleen afgebeeld in driekwartformaat, de proporties van zijn lichaam nemen af naarmate de schildering verder naar onderen is. Over de aanleiding van deze merkwaardige ikonografie kunnen we alleen speculeren.
Synaxis van de Moeder Gods en de aartsengelen
Rusland, 18de eeuw, 48½ x 42½ cm, particulier bezit
Op deze ikoon is de Moeder Gods afgebeeld met grote uitslaande vleugels. Zij staat te midden van de zeven aartsengelen. Zij wordt gekroond door twee engelen. Uit de positie van de Moeder Gods is op te maken dat zij verheven is boven de aarts-engelen.
De aartsengel Michaël als beschermer van de ziel
Melkitisch (Syrië of Alexandrië?), 18de eeuw, 32½ x 32 cm, particulier bezit
De aartsengel Michaël is gekleed in soldatenuitrusting en houdt de wacht bij het lichaam van een overleden man, die aan de voeten van de engel ligt. Michaël houdt met zijn linkerhand de ziel van de overledene, gesymboliseerd door een in doeken gewikkeld figuurtje, omhoog.
De aartsengel Michaël
Rusland, tweede helft 16de eeuw, 23 x 13½ cm, Ikonenmuseum Recklinghausen
Deze ikoon van de aartsengel Michaël maakte waarschijnlijk deel uit van een kleine Deësisrij.