Fieke Klaver in gesprek met Wil de Groot
Ikonen van Sofia zijn zeldzaam.
Al jarenlang zoek ik op een tentoonstelling altijd of er een Sofia-ikoon bij is. Als er al één is,
dan valt de afbeelding vaak tegen, wat vaag, of klein, of omgeven door veel andere figuren. Nauwelijks een figuur waar iets van uitgaat. Mijn doopnaam is Sophia en ‘wijsheid’ is altijd een leidwoord in mijn leven geweest. Van ‘de oudste moet de wijste wezen’ tot een diep verlangen naar wijsheid als kwaliteit van mijn leven. Van een ikoon van Sofia verlang ik dat zij mijn zoeken naar wijsheid stimuleert en inspireert. Mijn wens voor mijn vijftigste verjaardag is zo’n ikoon voor deze nieuwe levensfase.
Zo kwam ik in gesprek met Wil de Groot, ikoonschilderes. Ze geeft schildercursussen in het Ignatiushuis. Ik geef daar cursussen on-dermeer over thema’s in bijbel en literatuur in relatie tot eigen(tijdse) spiritualiteit. Wil blijkt zich ook al jaren te verdiepen in de figuur van Sofia, de goddelijke wijsheid, de vrouwelijke kant van God. We vinden el-kaar in een gedeeld verlangen om die kant van het Goddelijke meer aan het licht te brengen als model van inspiratie voor vrouwen en mannen nu. Ze heeft een Sofia-ikoon geschilderd en we kijken er samen naar.
Wil vertelt: ‘Sofia zit op een bank voor een cirkel, een lijn zonder begin en einde, die uit drie ringen bestaat. Deze ringen staan voor de symbolen van de goddelijke deugden ‘geloof, hoop en liefde’. Zij draagt een rood kleed. Rood, de kleur van het hemelse vuur, zoals in het brandende braambos en de hemelvaart van Elia. Haar vleugels verbeelden de goddelijke belofte ‘Ik ben er’.
In haar aureool zijn vaag de dubbele lijnen te zien zoals bij Christusikonen, omdat zij de goddelijke en de menselijke wijsheid verenigt.
De achtergrond van de ikoon is van bladgoud. Door het goud te etsen zijn er scheuren ontstaan: de hemel moet scheuren, opdat de Wijsheid naar de mensen toe kan komen.’
Mij valt op dat Sofia krachtig rechtop zit en met een heldere blik de beschouwer aankijkt. Voor mij zijn dat inspirerende aspecten van deze wijsheidsfiguur. Het doet me denken aan de kromme vrouw uit het evangelie die rechtop komt staan in het contact met Jezus, beeld van Sofia. Het nodigt uit tot helder zien wat er met jezelf en anderen aan de hand is. De gescheurde hemel ontroert me en roept iets op van de uitreikende liefde van God, die daardoor iets kwetsbaars krijgt, niet meer in zichzelf volmaakt en zo beter bereikbaar.
Op de randtekst, die in zwart (aards) en rood (hemels) is geschreven, staat: ‘Zend haar uit de heilige hemelen en laat haar neerdalen van de troon van uw heerlijkheid om bij mij te zijn en met mij te werken.’
De tekst komt uit de Wijsheid van Salomo (hoofdstuk 9,10). De ikoon is vierkant, uitdrukking van de vier kardinale deugden: voorzichtigheid, rechtvaardigheid, sterkte en matigheid.
De drie goddelijke en de vier kardinale deugden vormen samen het getal zeven. Voor Wil zijn dit de zeven zuilen waarop de Wijsheid haar huis heeft gebouwd.
Hoewel ik het een prachtige tekst vind, moet ik echt wennen aan het nederlands. Alsof die taal niet sacraal genoeg is, te weinig verhulling biedt voor het geheim van de inhoud. Zoals de beeldtaal van de ikoon onthullend, maar ook verhullend is. Het is een aloude spanning of het heilige in taal zo dichtbij mogelijk moet komen of juist ook een beetje mysterieus moet blijven. Ik neig naar het laatste als het om ikonen gaat, terwijl het voor Wil belangrijk is dat zo’n tekst direct aanspreekt.
We praten verder over haar manier van schilderen en Wil vertelt:
‘Voor ik een ikoon ontwerp en schilder, verdiep ik mij in de theologische en ikonografische achtergronden van de afgebeelde persoon. Ik studeer en mediteer en gaandeweg ontstaat er een beeld, dat geworteld is in de traditie, maar waarin mijn eigen inzichten en interpretatie ook zichtbaar kunnen worden.
Mijn ikonen zijn dus niet zomaar ‘nageschilderd’ – daar is niets mis mee – maar ik wil iedereen die een ikoon van mij bekijkt of bezit iets meer geven dan alleen een liturgisch verantwoorde ikoon.’
Vind je het niet moeilijk om een ikoon los te laten als hij af is?
‘Tijdens het schilderen – in stilte – ontstaat er een soort wisselwerking tussen de afgebeelde persoon en mij. Als de ikoon af is heeft hij voor mij geestelijk zoveel gedaan dat ik hem kan doorgeven aan degene voor wie de ikoon is gemaakt. Dat is ook wat ik voor dat ik ga tekenen of schilderen bid: ‘Laat mijn werk een gebed zijn, laat het anderen en mij ten goede komen.’
Na ons gesprek heb ik, op mijn vijftigste verjaardag, deze ikoon van Sofia, geschilderd door Wil, met al haar gedachten en gebeden er omheen, gekregen. Een jarenlange wens is op dit bijzondere moment in vervulling gegaan. Sofia, de aloude gestalte van de goddelijke wijsheid, gaat helder en fier met mij mee in deze nieuwe levensfase.