Geert Hüsstege
Nederlandse ikoon van Willibrord naar Echternach
In november stapten op een frisse donderdag in alle vroegte zestig mensen in een bus. Doel van de reis was Echternach in Luxemburg, de bedevaartplaets wear de heilige Willibrord zijn graf vond in 739. De reis werd georganiseerd door ikonenschilder Geert Hüsstege. Aanleiding was de wijding van door hem geschilderde Willibrord-ikonen in Echternach.’Via mijn website was de katholieke pastoor van Echternach een Willibrordikoon op het spoor gekomen die ik had geschilderd. Hij wilde deze graag aanschaffen voor zijn kerk in Echternach en een aantal kleinere exemplaren om cadeau te doen aan de andere kerken in Luxemburg.’ De ikonen werden gewijd door een persoonlijke vriend van de pastor, een Russisch-orthodoxe priester en archimandriet uit Aken. ‘De pastoor maakte een gebaar van eenheid met de schenking van de ikonen aan de Russisch-orthodoxe, de Grieks-orthodoxe, de Servisch-orthodoxe en de Roemeens-orthodoxe parochies in Luxemburg. Zijn vriendschap met de orthodoxe priester is ook een mooi teken van eenheid.’ De reizigers werden in de bus onderhouden met een videoband over het schilderen van ikonen en ingelicht over de achtergronden van Willibrord en de ikoon.
Willibrord is als grondlegger van het christendom in onze streken een symbool voor de eenheid van christenen in de Lage Landen, katholieken en protestanten, omdat beide hun wortels hebben in de prediking van de heilige. ‘Maar de prediking van Willibrord werd vaak voorafgegaan door oorlog en geweld tegen de Friezen. In gebieden die Pepiin veroverde probeerde men eerst de stammen te overtuigen op de ‘Ding’, een soort volksvergadering die kon beslissen over het overgaan tot een ander geloof, maar er zijn ook oorlogen om gevoerd.’ De keuze om het christelijk geloof over te nemen was niet altijd een vrije. De schilder: ‘Het kan daarom moeilijk zijn om Willibrord te schilderen, maar hij is degene aan wie wij ons geloof te danken hebben en al die kerktorentjes die je ziet aan de weg naar Echternach.’
Bij de wijding van een ikoon horen speciale gebeden en psalmen. Voor ikonen van heiligen gebruikt men psalm 139 over de mens die door God in de kiem is gemaakt, de mens die gewenst is, en over de weg naar de eeuwigheid die God hem wijst. Tijdens het zingen en bidden bewierookt de priester die de wijding verricht de ikoon om het opstijgen van het gebed te symboliseren. De wierook staat voor het mysterie van Gods aanwezigheid. De wijding van een ikoon is een bijzonder gebeuren. Husstege vergelijkt het met de consecratie van de hostie in de katholieke kerk: ‘De priester heft de ikoon omhoog. Dat is het moment waarop deze niet meer alleen maar hout en verf is, maar een venster wordt op de goddelijke werkelijkheid. Als schilder moet ik dan afstand doen van de ikoon als mijn werk, ik moet hem uit handen geven en hem overgeven aan God. Vanaf dat moment is de ikoon toegewijd aan Gods werkende kracht.’
‘Zo spreekt Jahwe de Heer: Ikzelf zal uit de top van een hoge ceder een takje nemen en dat in de grond zetten; van de bovenste scheuten zal Ik een twijgje plukken en Ikzelf zal het planten op een hoog oprijzende berg; op de hoge bergen van Israel zal ik het planten. Het zal loten voortbrengen, vrucht vormen en een prachtige ceder worden.
Daaronder zullen allerlei soorten vogels nestelen; in de schaduw van zijn takken zullen
ze nestelen'(Ezechiel 17:22-23).
Deze woorden gelden speciaal voor Willibrord. Op de ikoon zien we hem in een lijst staan, een ‘kovtjek’ wat ark betekent. In deze ark van het verbond, de verblijfplaats van God, verblijft hij als vriend van Christus in het eeuwige, als onze vriend in het hier en nu. Hij heeft de tonsuur of kruinschering van een monnik die de benedictijnse regel naleeft. Zijn uiterlijk is Angelsaksisch, Keltisch en met ziin blik kijkt hij dwars door ons heen naar de diepten van ons hart. Zijn rechterhand houdt hij zegenend en getuigend omhoog, zijn vingers vormen de Griekse letters van de naam Jezus Christus.
Drie vingers omhoog verwijzen naar de Heilige Drieeenheid, de andere twee naar de goddelijke en menselijke natuur van Christus. In zijn linkerhand, die uit eerbied bedekt is
met zijn priestergewaad, draagt hij het boekvan het Leven, het Woord van God. Hij is de
weg van het Leven gegaan en staat nu zelf opgetekend in het boek van het Leven. Hij is
de verkondiger van het Woord van God, de ware leer van de weg van het Leven.
Willibrord is in een oud bisschoppelijk gewaad afgebeeld. Een groen kleed, omdat dit in het oosten de kleur is van de Heilige Geest. Ook staat groen symbool voor het leven en wordt het bij oogstfeesten gedragen. Het kleed verwijst ook naar Christus die het Leven is, waarmee Willibrord zich heeft bekleed. Een groen gewaad versierd met mooie bloemmotieven, echt symbool voor het Leven.
Zijn witte wollen stola met kruisen heeft hij van de paus ontvangen. In het oosten heet dit een omofoor en in het westen een pallium. Deze stola drukt de verbondenheid uit met de paus die hetzelfde draagt. Bij zijn wijding tot aartsbisschop krijgt hij de naam Clemens, de zachtmoedige. De oudste betekenis van de omofoor is die van de goede herder. Als bisschop aangesteld, is hij een goede herder die de schapen bijeen brengt. De kruisen op de stola doen ons denken aan de teleurstellingen die Willibrord kende als het christendom niet unaniem aangenomen werd, Christus waar hij zo enthousiast voor ijverde en zijn leven voor wilde geven. Alles heeft hij voor Hem achtergelaten toen hij zijn vaderland verliet zonder te weten wat hem te wachten stond in onze streken. Als een twijgje door God geplant, is hij uitgegroeid tot een prachtige boom. Hiervan mogen wij de vruchten plukken en weer vruchten van voortbrengen, in eenheid met elkaar, met Willibrord, en met God.
Overgenomen uit ‘Overeen’, nr 6, januari 2003