Fons Litjens
De katholieke vredesbeweging Pax Christi presenteert voor de vredesweek (21 – 27 september 2003) een ikoon, die is toegewijd aan ‘Christus onze verzoening’ en die tot en met 28 september ter verering en bezichtiging aanwezig is in de kapel van het Pax Christi Centrum op Hoog Catharijne in Utrecht. Aan de plaatselijke kerken wordt een hoogwaardige reproductie en bidprentjes van de ikoon aangeboden. Stan Fritschy schreef een prachtig meditatieboekje met handreikingen om te komen tot een werkelijke ontmoeting met de Pax Christi-ikoon.
Amman – Jeruzalem – Brussel
De idee van een ikoon, die zou worden toegewijd aan Christus als bron van verzoening en vrede, werd geboren op een internationale bijeenkomst van Pax Christi, die in 1999 gehouden werd in Amman, de hoofdstad van Jordanië, en in Jeruzalem. De ikoon werd geschilderd in het klooster van de H. Johannes in de woestijn nabij Jeruzalem. Dit gebeurde onder supervisie van vertegenwoordigers van verschillende kerken, die erop moesten toezien, dat de gekozen onderwerpen voor niemand in de orthodoxe traditie aanstootgevend zouden kunnen zijn. De ikoon zou immers een synthese tot stand moeten brengen tussen de oosterse en de westerse beleving van de vrede van Christus. Op 1 juli 1999 werd de ikoon toegewijd aan de vredesbeweging in de kerk van het Armeense katholieke Exarchaat in Jeruzalem. De thuisbasis van de ikoon is thans het internationale secretariaat van Pax Christi in Brussel.
Esau en Jakob
De ikoon is samengesteld uit twaalf voorstellingen, waarvan de grootste boven in het midden de meeste aandacht trekt. Verbeeld is hier de verzoening tussen Esau en Jakob uit het oudtestamentische boek Genesis (33, 1-4). De twee broers omhelzen elkaar tegen de achtergrond van een berglandschap. Beiden staan met één voet op een zwaard, dat blijkbaar aan Esau toebehoorde, want de schede aan zijn zijde is leeg. Het is dit oude bijbelse verhaal dat is gekozen om de thematiek van de ikoon neer te zetten. Het verhaal illustreert op heldere wijze hoe verzoening tussen mensen tot stand kan komen. Het is Esau die de ontstane afstand tussen de twee broers overbrugt en dat terwijl hij alle reden had om wraak te nemen op zijn broer. Verzoening is blijkbaar het exclusieve recht van degene die leed is aangedaan. De veroorzaker kan verzoening aanbieden, het slachtoffer bepaalt of de tijd er rijp voor is.
Onder de voorstelling staat in het Grieks, het Latijn en het Hebreeuws de titel van de ikoon, die erop wijst dat het de Messias is, dat het de Christus is die verzoening tussen mensen bewerkt.
De Opgestane en het Onze Vader
De andere grote voorstelling is onder aan de ikoon, in het midden te zien. Daar staat Christus, de Opgestane, boven op een berg met ‘sprekende’ handen, terwijl hij zijn leerlingen het Onze Vader leert. Dit gebed staat onder de voorstelling geschreven in het Aramees, de taal die Jezus zelf gesproken heeft en die nog voortleeft in de Aramese kerk.
De berg waarop Christus staat ligt weer midden in een dichtbevolkte stad, die een beeld van het nieuwe hemelse Jeruzalem is uit het boek Openbaring van Johannes.
Hagar-Ismaël en Sara-Isaak
Links en rechts van de Opgestane zijn vier kleinere voorstellingen van bijbelse verhalen te zien. Linksboven zien we voor haar huis op een kruk met voetenbankje Sara zitten, de vrouw van Abraham, met hun beider zoon Isaak op schoot. Rechts zien we Hagar zitten (zonder aureool om het hoofd!), de Egyptische slavin van Sara, die Abraham een zoon schonk, omdat Sara lange tijd onvruchtbaar bleef. Met haar zoon Ismaël zit zij vertwijfeld bij een waterbron in de woestijn, weggepest door haar meesteres Sara. In het verhaal (Genesis 16, 1-16) moet de zoon nog geboren worden, want de engel die haar verschijnt geeft haar de opdracht om het kind dat zij verwacht Ismaël te noemen.
Hier zitten twee identificatiefiguren tegenover elkaar. Joden en christenen identificeren zich met Isaak; moslims identificeren zich met Ismaël, die volgens de Koran samen met zijn vader de Kaäba in Mekka oprichtte. Echter voor alle drie – moslims, joden en christenen – is Abraham de eerste aartsvader.
De Samaritaanse en de Syrofenicische vrouw
Onder aan de ikoon worden twee nieuwtestamentische ontmoetingsverhalen verbeeld. Links zien we Jezus buiten de stad Sichar bij de put in gesprek met de Samaritaanse vrouw. Dit verhaal uit het evangelie van Johannes (4, 1-42) zet vraagtekens bij het belang van geloofsverschillen als het gaat om het leggen van contact en het aangaan van communicatie met iemand uit een andere traditie.
Rechts zie we de Helleense vrouw van Syrofenicische afkomst op haar knieën bij Jezus smeken om de genezing van haar bezeten kind. Het dochtertje zien we op de achtergrond in een huis achter een opzij getrokken gordijn ingebakerd in haar bedje liggen. De evangelist Marcus schildert het portret van een moedige vrouw, die zich niet uit het veld laat slaan door de afwijzende houding van Jezus tegenover haar, de vreemdelinge.
Zeven heiligen
In de linker en rechter bovenhoek zien we zes kleine ikoontjes van zeven heiligen, twee uit het Nieuwe Testament, drie uit de Oosterse en twee uit de Westerse traditie. Linksboven zien we de diaken Stefanus, die zijn vrijmoedigheid moest bekopen met zijn leven. In de Handelingen van de Apostelen (hoofdstuk 7) wordt verteld hoe hij gestenigd wordt. Rechtsboven zien wij Maria Magdalena, met de zalfpot in haar hand, die volgens de evangelist Marcus (16, 9vv) de eerste getuige is van de Opgestane.
Onder Stefanus zien we de Heiligen Boris en Gleb, zonen van Vladimr Monomachus, vorst van Kiev (1113-1125). Zij werden door hun broer Svyatopolk vermoord, omdat zij het evangelische gebod van de liefde hoger stelden dat het behoud van hun eigen leven. In de orthodoxe traditie worden zij beschouwd als mensen, die kozen voor dezelfde verzoenende weg, die ook Christus ging in de aanvaarding van zijn dood..
Onder de beide broers is Franciscus van Assisi (1181-1226) te zien, die ten tijde van een kruistocht, de stoute schoenen aantrok en het directe gesprek zocht met de tegenstander aan moslimzijde. Aan de overzijde staat de H. Clara (1193-1253), vriendin en volgelinge van de H. Frans.
Boven Clara zien we de H. Sofia. De Wijsheid wordt in de oudtestamentische wijsheidsboeken voorgesteld als een zelfstandige vrouwelijke figuur. Een beeld van de onzichtbare God, zoals ook Christus wordt gezien als de mensgeworden wijsheid van de Onzichtbare. In de orthodoxe traditie wordt een H. Sofia vereerd, afgebeeld met haar drie dochters Hoop, Liefde en Geloof.
Ontmoeting met een vreemdeling
In zijn handreikingen schrijft Stan Fritschy dat het aangaan van een ontmoeting met een ikoon voor mensen die niet bekend zijn met de tradities van de Orthodoxe kerken is als het aangaan van een ontmoeting met een vreemde. Een ontmoeting met een ikoon vraagt om een houding van luisteren, want het is een ontmoeting met het Absolute, de Onzichtbare. Fritschy biedt een achttal handreikingen om in groepsverband die luisterhouding aan te leren en in te oefenen. Hij hoopt dat deze ontmoetingen een bijdrage leveren aan een spiritualiteit, die leidt tot een waarachtige inzet voor vrede en verzoening.
Kapel Pax Christi Centrum, Godebaldkwartier 74, Hoog Catharijne Utrecht
www.passievoorvrede.nl