Een aanzet tot discussie van de hand van Karel Rimanque
Eikonikon is een verfrissend forum voor discussies over hedendaags ikonen schilderen. Ik draag met dit stukje een controversieel steentje bij. Ik ben geboeid door oude ikonen en waardeer het werk van sommige hedendaagse ikonenschilders. Ik noem geen namen om niemand te vergeten.
Wat mij ergert is de obsessie van de nabootsing van ikonen uit het verleden. Alle met naam gekende grote ikonenschilders waren vernieuwers. Feofan Grek heeft Novgorod verlaten, omdat zijn revolutionaire stijl niet in de smaak viel in deze burgerlijke stad. De anonieme schilder van het adembenemende fresco van de verrijzenis in de Chorakerk van Konstantinopel brak met de hieratische stijl van de eerste generaties na de crisis van het ikonoklasme. Ik kan andere voorbeelden noemen.
De beste ikonenschilders waren grote kunstenaars.
Ze waren ook niet steeds even vroom als de zalige Andrei Roeblov. Dionisii, de beste van zijn generatie in Rusland, deed zijn Griekse naam alle eer aan.
Ikonen hebben op de eerste plaats een kerkelijke functie. De ikonostase is steeds het punt van verwijzing, ook voor huisikonen. Ikonen zijn niet in de eerste plaats bedoeld voor de ondersteuning van de vroomheid van de particuliere gelovige. Zij tonen de majesteit van het goddelijke en de heilsgeschiedenis in en door Christus. Elke volwassen geloofsgemeenschap kan in de vormen en met de materialen van haar tijd hieraan gestalte geven, binnen de grenzen van deze heilsgeschiedenis. Dit is levende traditie, geen conservatieve nostalgie.
Het heilige is zo heilig, dat het niet is gediend met de aarzelende, bange kopieÎn van werk uit het verleden. Ook de gelovigen van deze tijd zijn met het woord van Paulus volwaardige burgers in het Rijk Gods, geen slaafse erfgenamen. Het heilige dat ikonen toont, duldt geen ondermaatse kwaliteit. Terecht heeft de Russische synode van 1551 dit laatste reeds veroordeeld.
De toekomst van de ikonenschildering (ik neem het woord kunst niet in de pen) behoeft vernieuwing. Haar sacraal karakter is niet gekoppeld aan de technisch bedenkelijke werkwijze van de Russische paneelmakers van voorbije eeuwen. Haar sacraal karakter staat of valt evenmin met het gebruik van eitjes als medium. Haar sacraal karakter is evenmin gebonden aan een gesloten canon van strakke ikonografische schema’s. Dit alles blijkt uit de geschiedenis van de ikonen zelf. Wie hierin de grote verschillen tussen de nationale tradities en de stijlontwikkelingen negeert, is blind.
Rond de eeuwwisseling en later nog hebben vooraanstaande avant-gardekunstenaars gepoogd van op de zijlijn de vermolmde traditie in Rusland nieuw leven in te blazen: zo o.m. Natalia Gontcharova (lange foto’s) Wassilij Kandinsky en later Kuzma Petrov-Vodkin (foto Moeder Gods). Het zou jammer zijn, zo hedendaagse kunstenaars die op die aanzetten tot hedendaagse vernieuwing willen voortbouwen, a priori als ikonenschilders worden afgewezen, omdat hun werk stilistisch niet lijkt op dat van eeuwen geleden.